Boraks Nedir?
Boraks ilk olarak 8.yy’da Tibet’te bulunan kuru göl yataklarında ortaya çıkarılmıştır. Vakit içinde ipek yolu ile Arap yarımadasına, sonrasında da batıya taşınmıştır. İlk dönemlerde temizlik malzemesi ve tuz şeklinde yemeklerin uzun süre saklanması amacıyla kullanılmıştır.
Günümüzde sodyum borat, sodyum tetraborat ve disodyum tetraborat olarak da anılmakta sadece internasyonal literatürde sodium tetraborate decahydrate ismiyle anılmaktadır. Kimyasal formülü Ha2H4B4O9.nH20’dir.
Formülden görebileceğiniz şeklinde bor, sodyum, oksijen ve suyun bileşiminden oluşur. Beyaz, kristalize bir maddedir doğada saf olarak bulunabilir. Daha oldukca buharlaşmış göl yataklarında, Açıkhava tuz yataklarının çevresinde, kuru bölgelerde toprakta toz halinde yada sıcak su gayzerleri ve çevresinde çözülmüş halde bulunur. Boraks üretiminde ABD Birleşik Devletleri önder konumdadır. Peşinden Çin ikinci sırada yer verilmiştir. Bu ülkelerin peşinden Arjantin, Bolivya, Hindistan, Meksika, Rusya, Türkiye, İtalya ve Kazakistan dünya üretimini paylaşmaktadırlar. Meydana getirilen bulgu emekleri esnasında Antarktika’da da rezervler bulunmuştur sadece bu kaynağın kullanılması ekonomik ve yasal olarak mümkün değildir.
Deniz seviyesinde 743 derecede eriyen ve 1575 derecede kaynar ve su içinde çözünebilmektedir. Katı halde hacmi 2,4gr/cm3, decahydrate formundaki hacmi ise 1,73gr/cm3’tür. Maddelerin sertliğini belirlemek için oluşturulan Mohs skalasında 2-2,5 seviyesinde yer edinen bileşik, “çakı ya da iğne ile çizilebilen” maddeler içinde yer verilmiştir. Bu skalada en sert cisim 10 puan ile elmas, en yumuşak cisim ise 1 puan ile talktır.
Asit üretiminde de kullanılmaktadır. Borik asit adı verilen bu asidin pH aralığı 3,3 (sulu çözeltilerde) ile 5,1 aralığında değişmektedir. Saflığına bakılırsa değişen bu oran, genel anlamda 3,8 ile 4,8 aralığında yer almakta ve zayıf asitler içinde kabul edilmektedir. Borik asidin haiz olduğu pH kıymeti limon ve sirke kadardır.
Boraks Kullanım Alanları
Organik bir kimyasal bileşiktir ve geçmişten günümüze birçok değişik alanda ve sektörde oldukca değişik şekillerde kullanım alanı bulmuştur.
Ev ve iş yerlerinin temizliğinde kullanılan birçok temizlik malzemesinde yer alır. Çamaşır ve bulaşık deterjanlarının ana malzemelerinden biridir. Bununla birlikte el sabunu ve diş beyazlatıcı üretiminde de kullanılmaktadır.
Borik asit kimya ve biyokimya araştırmalarında tampon çözelti olarak kullanılır. Borik asit kullanılarak hazırlanan tampon çözelti, içine güçlü baz yada asit konulsa bile, pH üstünde dikkate kıymet bir değişiklik oluşmamasını sağlar. Laboratuvar çalışmalarında üstünde çalışılan canlı hücre ve organizmaların yada RNA, DNA şeklinde proteinlerin hayatlarını devam ettirmeleri, yapılarının bozulmaması amacıyla kullanılır.
Başta tekne yapımında kullanılmak suretiyle üretilen fiberglasın bileşenlerinden kabul edilen hususi kumaşın üretilmesinde, mücevher üretiminde oksitlenmelerin önüne geçmek için de borik asit kullanılmaktadır.
Yoğunlaştırılan borik asit, ahşap malzemelere uygulanarak daha zor alev almaları ve mantar üremesine karşı dayanıklı olması sağlanmaktadır. Bu tür ahşaplar rutubet ve su şeklinde etmenlere karşı da daha dayanıklı oldukları için, ahşap binaların yapımında daha oldukca tercih edilmektedir. Internasyonal besin taşımacılığında da mantar üremeyen paletlerin kullanılması zorunludur.
Sıhhat alanında borik asit, hidroflorik asit ile temas edilen durumlarda, zehirli maddenin uzaklaştırılması için kullanılır. Bununla birlikte anti-septik ve anti-bakteriyel özellikleri olan borik asit, çeşitli deri hastalıkların, akne ve sivilcelerin, ayaklarda oluşan hastalıkların tedavisinde de kullanılmaktadır. Borik asit bununla birlikte hamamböceği, karınca ve öteki böceklerin ortamdan uzaklaştırılması için etkili bir kimyasaldır. Boraks ve türevlerinden elde edilmiş ürünler;
- Altın madenlerinde, altının ayrılması için kullanılan civanın uzaklaştırılmasında,
- Cam, seramik işlenmesi ve sırlanmasında,
- CNC makinelerinin yağlanmasında,
- Nükleer santrallerde nötronların emilerek nükleer reaksiyonun kontrolünde,
- Havai fişeklerde yeşil rengin elde edilmesinde,
- Kaynak yapımında istenmeyen kusurların oluşmasını engellemek için erime sıcaklığını düşürmekte,
- E285 ismiyle besin katkısı (birçok ülkede yasaklanmıştır) olarak,
- Yapıştırıcı üretiminde,
- İçten yanmalı motorların radyatör ve motor bloklarında oluşan deliklerin onarılması için kullanılmaktadır.
Sıhhat Üstüne Tesiri
Toksik değildir ve insan sağlığı üstünde malum negatif tesiri yoktur. Bundan dolayı böceklere karşı kullanılmasında da insan sağlığını tehdit edecek bir sakınca bulunmamaktadır.
Borik asit ise oldukca fazla solunduğu süre toksik etkisinde bırakır gösterebilmekte hatta ölümlere yol açabilmektedir. Uzun soluklu dumana maruz kalma böbrek hastalıklarını tetikleyebileceği şeklinde, gözlerde de problemler yaşanmasına sebep olmaktadır.
Evde kullanılan boraks ürünlerinin günlük kullanımda bir insan sağlığı için negatif bir tesiri tespit edilmemiş olsa da endüstriyel alanlarda, bilhassa borik asit ile çalışılan alanlarda maske ve gözlük kullanımı tavsiye edilmektedir.